To propozycja dla pasjonatów historii. Miasto nie zniszczone w czasie działań wojennych, ma sporo zabytkowych obiektów, które warto zobaczyć.
Czas przejścia: ok. 2 godz.
Punkt na trasie Rynek i Ratusz - obecny jest 3 noworudzkim ratuszem w tej lokalizacji, a 4. historycznie. Zbudowany został w 1884 r. w stylu biedermeier. W okresie 1892-1894 powiększono go poprzez podniesienie dachu oraz ozdobiono (portal, wykusze i okienne szczyty). W północno - zachodnim narożniku budynku wmurowano fontannę z barokową figurą Św. Floriana (1756 r.). Ratusz, jeden z najładniejszych w Polsce, jest budowlą reprezentacyjną. Niegdyś wokół niego budowano kramy kupieckie oraz sukiennice. Ciekawostką są znajdujące się w Ratuszu gabloty z odciskiem paleozoicznego gada (Dateosaurus macrourus), żyjącego kiedyś na tym terenie. Jest to siedziba władz miejskich.
Znaczek turystyczny z ratuszem można nabyć w punkcie Informacji Turystycznej w Nowej Rudzie – Rynek 2. Noworudzki Rynek został wytyczony ok. 1442 r. Ma kształt prostokąta lekko pochylonego na północ, otoczonego budynkami wybudowanymi w różnych latach. Wychodzi z niego 6 ulic. Warta uwagi jest pierzeja północno-wschodnia, najstarsza, z zachowanymi podcieniami.
Punkt na trasie Rynek - fontanna z grupą figuralną św. Jana Chrzciciela - pomnik z brązu z 1909 r. wykonany wg projektu prof. Werner-Schwarzburga z Wrocławia. Przedstawia scenę chrztu Jezusa. Cokół i balustrada wykonana z granitu strzelińskiego.
Punkt na trasie Rynek – figura św. Floriana – od 1908 r. wmurowana w naroże Ratusza na nowym cokole. Rzeźba z piaskowca, wykonana prawdopodobnie w pracowni Michaela Klahra w 1756 r., fundowana przez miasto. Pierwotnie stała przy studni na środku Rynku, w 1855 r. przeniesiono ją do poł.-zach. części.
Punkt na trasie ul. Piłsudskiego 2 – Zamek Stillfriedów - pierwsza wzmianka z 1352 r. mówi o drewnianym zamku na kamiennych fundamentach wybudowanym przez Wusthuba (właściciela Nowej Rudy), kolejny właściciel von Donyn polecił w tym miejscu wznieść zamek kamienny, a kolejny, von Stilfried w latach 1536-1550 zleca jego rozbudowę. W 1622 r. zamek spłonął w czasie najazdu na miasto wojsk cesarskich. W 1663 r. dokonano odbudowy i przebudowy zamku. Kolejne przebudowy spowodowały, że widoczne są różne formy architektoniczne, ale dominującym stylem całego obiektu pozostaje późny barok. Okazały czteroskrzydłowy budynek z wewnętrznym dziedzińcem i pięcioosiowym portykiem zwieńczonym balustradą i mansardowym dachem wznosi się na krawędzi skarpy tzw. górnego miasta i od strony południowo - zachodniej zamyka, wraz z dawnym placem przedzamcza, noworudzki rynek. Obecnie własność prywatna.
Punkt na trasie ul. Kościelna 11 - kościół pw. św. Mikołaja – zbudowany, w miejscu wcześniej tu zlokalizowanych świątyń, w latach 1885-1890 tj. po pożarze miasta w 1884 r. Jest to neogotycka świątynia, 3. nawowa, na planie krzyża łacińskiego, jedna z piękniejszych na Dolnym Śląsku, nawiązuje do francuskich katedr i niemieckich kościołów halowych. Istotnym elementem jest 72 m. wieża. Najcenniejsze elementy jego wyposażenia pochodzą z XIX, a nawet XV w. Szczególnie cenne są: gotycka kamienna figura św. Krzysztofa z 1511 r., gotycka drewniana polichromowana figura Matki Bożej z XV w., rzeźba św. Franciszka z Asyżu i figura św. Mikołaja. We wnętrzu uwagę zwracają: ołtarz główny, 6 ołtarzy bocznych, rzeźby 12 apostołów, a także płyta nagrobna ks. Hoffmana w nawie głównej i żyrandole wzorowane na tych z katedry w Akwizgranie.
Punkt na trasie ul. Kościelna 1 – dawny dom zarządu – powstały w 1849 r. w miejscu jednego z 4 noworudzkich browarów, w sieni, na lewo od wejścia, znajduje się płaskorzeźba z noworudzkim herbem wykonana z czerwonego piaskowca. Miejsce zebrań magistratu do końca lat 80. XIX w.
Punkt na trasie ul. Kościelna 30 - Dwór wzniesiony w 1598 r. przez Bernharda von Stillfrieda z charakterystycznym portalem wykonanym przez włoskiego kamieniarza, o czym świadczą liczne motywy zdobnicze. W czasie wojny 30-letniej oraz w drugiej poł. XVIII w. dwór pełnił okresowo siedzibę właścicieli dóbr noworudzkich. W latach 1796-1816 w jednej z sal odprawiane były nabożeństwa dla wspólnoty ewangelickiej. Następnie został odkupiony od rodziny von Magnis, kolejnych właścicieli, przez rodzinę Tschischwitzów, w których posiadaniu znajdował się do lat 30. XIX w. Następnym właścicielem był Alfred von Aulock z Poliwody. W 1823 r. dwór spłonął, po czym został odbudowany jeszcze w pierwszej poł. XIX w. Przebudowany w latach 1850-1860, kiedy dobudowano wieżę w stylu nawiązującym do neoklasycyzmu i tudorowskiego neogotyku. Do roku 1930 pełnił funkcję siedziby szlacheckiej, później użytkowany był jako rządcówka. Piwnice dworu od XVI w. były przeznaczone na magazyn wina. Dwór, po 1945r., był budynkiem użyteczności publicznej, obecnie jest własnością prywatną.
Punkt na trasie ul. Fredry 1 dawny dom handlowy Wolfa (ze sfinksem nazywanym syrenką noworudzką oraz płaskorzeźbą, przedstawiająca historię transportu, wykonaną z ceramiki bolesławieckiej). Budynek powstały w końcu XVI w. W XVIII w. należał do jednego z bogatszych noworudzkich sukienników Antona Michaela Wolfa prowadzącego interesy handlowe z kupcami zamorskimi, o czym może świadczyć znajdujący się na narożniku budynku sfinks z uskrzydloną głową nazywany również noworudzką syrenką. W 1920 r. otrzymał nową dekorację fasady wykonaną z ceramicznych plakiet z ceramiki bolesławieckiej przedstawiającą środki transportu z lat 30-tych XIX w. oraz początku XX w.
Punkt na trasie figura św. Jana Nepomucena z 1706 r. - najstarsza rzeźba świętego w Nowej Rudzie, patrona tonących i spowiedników. Skrzyżowanie ul. Podjazdowej, Cmentarnej i Fredry.
Punkt na trasie ul. Cmentarna 31 - kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny - kościół drewniany istniał w tym miejscu pod koniec XV w. Obecną świątynię wzniesiono w latach ok. 1500 – 1502, jako kościół parafialny pw. św. Mikołaja, gdy przeniesiono tutaj siedzibę parafii z kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego. Nowe wezwanie kościół otrzymał przed 1693 r. Od 1693 r. zwany był także Kościołem Brackim z uwagi na istnienie erygowanego przy nim Bractwa NMP. Swój obecny wygląd zawdzięcza przebudowie, jaka miała miejsce w latach ok. 1700 – 1730. Przy kościele zachował się stary kamienny bruk, a nad jednym z bocznych wejść, obok kamiennego krzyża, znajduje się barokowa płaskorzeźba przedstawiająca wniebowzięcie NMP.
Punkt na trasie ul. Cmentarna – schody, brama wejściowa i cmentarz –kamienne schody prowadzą do bramy wejściowej, która mieści rzeźbę piety, jedną z dwóch w mieście. Dalej po lewej stronie od wejścia zachowała się tablica pamiątkowa upamiętniającą wojnę prusko – austriacką z polskimi nazwiskami. Na cmentarzu zachowały się kaplice z grobami zmarłych z rodzin Rose i Nave oraz kwatera z grobami górników noworudzkiej kopalni, którzy zginęli w katastrofie górniczej w 1941 r.
Punkt na trasie ul. Cmentarna - Kaplica Loretańska – jedyna zachowana na Ziemi Kłodzkiej. Konsekrowana w 1768 r. Pierwszy remont obiektu miał miejsce w 1884 r., ostatni do II wojny światowej w 1918 r. Po wojnie kaplicę wyremontowano staraniem Fundacji Odnowy Ziemi Noworudzkiej przy współpracy samorządu miasta. Przed noworudzką kaplicą loretańską w latach 1773 – 1841 powstał zespół rzeźb: Chrystus na Krzyżu, Matka Boska, św. Józef, a poniżej modlący się Jezus w Ogrójcu i 3 rzeźby śpiących apostołów, prowadzą do niej monumentalne schody.
Punkt na trasie ul. Cmentarna 53 –w oddali kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego – historycznie pierwsza świątynia w Nowej Rudzie, związana z pierwszą wzmianką o Nowej Rudzie wymieniającą jej proboszcza Reynharda w 1337 r. Zlokalizowany jest w najstarszej części miasta. Wg legendy powódź przyniosła w to miejsce drewniany krzyż. Uznano to za znak boży i postawiono na pamiątkę tego zdarzenia drewnianą świątynię. Wokół pobudowano domostwa i tak powstała osada zwana Neurode ("Nowe karczowisko"). Pierwszą drewnianą świątynię spalili husyci w 1428 r. Odbudowano ją również jako drewnianą. Kościół stracił na znaczeniu w 1502 r., gdy wybudowano murowany i lepiej usytuowany ówczesny kościół pw. św. Mikołaja (obecnie kościół Wniebowzięcia NMP). W 1726 r. na jego miejscu wzniesiono świątynię murowaną, w stylu barokowym. Jest to budowla jednonawowa, prostokątna, o salowym wnętrzu przechodzącym w węższe, trójbocznie zakończone prezbiterium, z wieżą od frontu i z romańskimi oknami. We wnętrzu główny ołtarz to jednocześnie XII i XIV stacja Drogi Krzyżowej. Nad tabernakulum znajduje się olbrzymi krucyfiks przedstawiający konanie Chrystusa, natomiast pod mensą ołtarzową przedstawione jest złożenie do grobu.
Punkt na trasie ul. Nadrzeczna - Domy Tkaczy – ciąg 6 budynków, zwróconych podcieniami w kierunku rzeki, powstałych w latach 1708-1818. Są to domy 2 lub 3 taktowe. W przednie takty wbudowano sklepione podcienia wsparte na słupach z czerwonego piaskowca. Pod podcieniami prowadzi ciąg pieszy. Pierwotnie drewniane, przebudowane i podwyższone końcem XIX w. Zachowały się kamienne, datowane portale. Jedyny zachowany drewniany dom z podcieniami wyburzono w 1960 r.
Punkt na trasie ul. Podjazdowa – Most Zamkowy - zabytkowy, kamienny wiadukt w ciągu ul. Piłsudskiego, nad ul. Podjazdową (jeden z najstarszych na Dolnym Śląsku). Obydwie ulice wychodzą z Rynku, a most umożliwia ich skrzyżowanie na różnych poziomach (jest dwuprzelotowy) i uwidacznia różnice poziomów w obszarze miasta. Znajdują się na nim daty budowy i remontów (1626, 1796, 1846).
